PROIZVODNJA POVRĆA U ZAŠTIĆENOM PROSTORU

Proizvodnja povrća u zaštićenom prostoru svrstava se među naintenzivnije u biljnoj proizvodnji. Zaštićen prostor obezbeđuje smanjenje rizika od uticaja nepovoljnih klimatskih uslova tokom jesenjeg, zimskog i prolećnog perioda, ali i vrlo uspešnu zaštitu od visokih temperatura u letnjim mesecima. Rezultat upravljanja mikroklimatskim uslovima tokom čitave godine, shodno biološkim zahtevima gajene biljke, jeste značajno povećanje prinosa po biljci, samim tim i po jedinici površine.

            Preciznih podataka o površinama pod plastenicima tunelskog tipa kod nas praktično nema. Procena je da se u plastenicima povrće gaji na površini od 3.000 do 5.000 ha. U poslednjih deset godina podignuto je još oko 2.000 do 3.000 ha. To znači da se kod nas povrće u plastičnim tunelima gaji na površini od 5.000 do 6.000 ha, sa stalnom tendencijom rasta.

            U našim uslovima, preovlađuju objekti tunelskog tipa (visine 1,8-2,5 i širine 4-5,5 m i/ili 2,6-3,6 visine i 7-8 m širine) i još uvek se gotovo u celosti povrće proizvodi na zemljištu na kojem je podignut zaštićen prostor. Praktično iskustvo nedvosmisleno pokazuje da visoko specijalizovano gajenje salate, paradajza, paprike i krastavca, uz neophodan nivo prinosa, nije trajno moguće u varijanti gajenja na zemljištu. Problemi u vezi s opadanjem plodnosti (zaslanjenost, sabijanje i zabarenost) zemljišta i/ili bolesti korenovog sistema, prisustvo nematoda i progresivno opadanje prinosa i kvaliteta povrća, vrlo brzo će naterati proizvođače da pređu na neki od sistema proizvodnje „bez zemljišta“. Osim ove mogućnosti proizvođačima na raspolaganju ostaje mogućnost premeštanja objekata na drugu lokaciju ili iznošenje i zamena oraničnog sloja zemljišta. Naravno, to su skupe metode da bi se pravilno i dugoročno rešili objektivni problemi na koje se već sada nailazi.

            Kod nas se u različitim tipovima zaštićenog prostora povrće proizvodi na:

• prirodnom zemljištu;
• na smešama čiste baštenske zemlje, zgorelog stajnjaka, komposta i/ili treseta;
• na industrijski način pripremljenim supstratima organskog porekla (kokosova vlakna ili na smešama od crnog i belog treseta);
• u sistemu „bez zemljišta“ (supstrati neorganskog porekla i kamena vuna);
• tehnika tankog hranljivog filma (NFT), plavljenjem (Ebb&Flow), kapanjem.

Dominantan način proizvodnje u Srbiji je na prirodnom zemljištu, kao što je to u ostalom slučaj u celom regionu, ali i na Mediteranu. Preostali načini proizvodnje kod nas su zastupljeni na manje od 1 % od ukupnih površina pod zaštićenim prostorom.

 U razvijenom svetu dominira proizvodnja na neorganskim supstratima (na kamenoj vuni u Holandiji je preko 95% površina), zatim, organizovana je proizvodnja na organskim supstratima (oko 2-5% od ukupnih površina u Holandiji), a proizvodnja na prirodnom zemljištu je praktično zanemarljiva.

Tehnika tankog hranljivog filma (NFT), plavljenjem na betonskoj podlozi ili pokretnim stolovima (Ebb&Flow) kod nas i u svetu zauzima relativno male površine, sa tendencijom porasta (Ilin et al., 2013).

Tekst iz knjige ’’Kalijum u ishrani biljaka’’, 2013, Poljoprivredni fakultet Novi Sad